Νιώθω τυχερή που στη δημοσιογραφία έχω φίλους και φίλες. Είμαι τυχερή που αυτοί είναι οι πιό αδέκαστοι κριτές μου και οι πιό πολύτιμοι συνοδοιπόροι στο συγγραφικό μου δρόμο.
Μετά το υπέροχο κείμενο της Ελένης Γκίκα στο Εθνος και την αναδημοσίευση του δελτίου τύπου για
το Ημερολόγιο Αβάνας σε διάφορα έντυπα και δημοσιογραφικά μπλόγκς (ευχαριστώ όλους απο καρδιάς) ας μου επιτρέψετε να καταθέσω το υπέροχο κείμενο-συνέντευξη της Ιωάννας Κολοβού, που δημοσιεύθηκε στη Φιλολογική Βραδυνή.
Εχω ευτυχήσει να γνωρίσω μεγάλες πένες της δημοσιογραφίας και σεμνύομαι που αναφέρονται στο ταπεινό μου έργο.
Επιτρέψτε μου να αναδημοσιεύσω τη συνέντευξη της Ιωάννας μου:
«Ημερολόγιο Αβάνας»
Η Κούβα στο λυκόφως του Κάστρο
Εκδόσεις ΗΛΕΚΤΡΑ«Ακαριαίος έρωτας, χωρίς επιφυλάξεις» ήταν αυτό που ένιωσε η Ιουστίνη Φραγκούλη όταν πρωτοαντίκρυσε, το Φλεβάρη του 1997, την Αβάνα. Μια πόλη την οποία, η συγγραφέας και δημοσιογράφος, «επέλεξε να αγαπά για πάντα» όπως γράφει στην εισαγωγή της στο νέο βιβλίο της που μόλις κυκλοφόρησε «Ημερολόγιο Αβάνας» -Η Κούβα στο λυκόφως του Κάστρο» από τι εκδόσεις ΗΛΕΚΤΡΑ.
Η Ιουστίνη, πάνω που μας ταξίδεψε στα τοπία της νιότης μας πάνω σε «Ψηλά Τακούνια» μέσα από το ομώνυμο μεταφεμινιστικό μυθιστόρημά της, μας ξαναπαίρνει τώρα και μας ταξιδεύει μέσα από ένα ντοκιμαντερίστικης αντίληψης ημερολόγιο, στις σμαραγδένιες ακρογιαλιές της Κούβας και στην γεμάτη ρυθμό και μουσική Αβάνα. Μια πόλη που συνεχίζει να της αποκαλύπτεται δέκα χρόνια τώρα, αποσύροντας σιγά-σιγά τον επαναστατικό πέπλο με τον οποίο την τύλιξε ο θρυλικός Τσε και ο πιο γήινος Φιντέλ. Η επαφή της Ιουστίνης με την Αβάνα ήταν αδιάκοπη και ερωτική. Το νήμα κόπηκε ξαφνικά εξ αιτίας μιας προσωπικής τραγωδίας. Η επανένωση που έγινε το Δεκέμβρη του 2007 ήταν αργή και οδυνηρή. Λυτρωτική ωστόσο. Μια λύτρωση που μετουσιώθηκε σε δημιουργία αφού εγεννήθη νέο βιβλίο, το «Ημερολόγιο Αβάνας».
Ένα «Ημερολόγιο» που διαβάζεται απνευστί. Έχει ένα δικό του ρυθμό που μοιάζει να συντονίζεται στο ρυθμό των μουσικών της Αβάνας, και διαθέτει ένα ρεαλισμό –στην αφήγησή του, που όμως συγκρατείται από του να γίνει ωμός, από τις στέρεες, κλασικής παιδείας καταγωγές, της συγγραφέως. Το γράψιμο πολλές φορές, θυμίζει παλιές καλές στιγμές της δημοσιογραφίας- εδώ παρεμβαίνει η δεύτερη ιδιότητα της συγγραφέως. Ακροβατεί ωστόσο, αλλά τελικά καταφέρνει να ισορροπήσει και να μη βουτήξει μέσα σε μια έντονη συναισθηματική φόρτιση. Μια φόρτιση που είχε κάθε λόγο να την πλημμυρίσει. Ωστόσο επιτυγχάνει να την περάσει «αβρόχις ποσί». Κι αυτό δεν μόνο μια επιτυχία. Είναι και μια νίκη. Ενάντια στους δαίμονες της… Στη συνέντευξη της μιλάει και γι’αυτούς.
1.
Λοιπόν, με… «Ψηλά Τακούνια» ταξίδεψες ως την Αβάνα. Πώς ισορρόπησες;
Με άλλα λόγια, πως από το μυθιστόρημα αποφάσισες αυτή την αλλαγή πλεύσης, από το γαλάζιο του γενέθλιου Ιονίου στο σμαραγδί τη Καραϊβικής; Πάντα στις αποσκευές μου έχω τα Ψηλά Τακούνια. Είναι οι αναφορές στη φιλία και στις ρίζες της θηλυκότητάς μου. Με αυτά τα Ψηλά Τακούνια περπάτησα στην παραλία Μαλιακόν, φωτογράφησα την Αβάνα σε διάφορες φάσεις της προσπαθώντας να αποκρυπτογραφήσω τη νέα της εποχή. Στην πραγματικότητα δεν έκανα αλλαγή πλεύσης, αλλά πήγα πρόσω ολοταχώς διανύοντας το μακρύ ταξίδι του Ατλαντικού.
Αν υπαινίσσεσαι τη στροφή από το μυθιστόρημα στην αφηγηματική λογοτεχνία, έτσι είναι η φύση μου. Γράφω όπως αισθάνομαι εκείνη τη στιγμή της έκκρισης. Δεν με αφορούν οι φόρμες και τα σχήματα. Το νέο μου μυθιστόρημα περιμένει στο συρτάρι τις τελευταίες πινελιές. Αλλά τώρα είχα ανάγκη από μια αυτογνωστική περιπέτεια στην Αβάνα.
Οσο για την αντιδιαστολή ανάμεσα στο γαλάζιο του Ιονίου και το σμαραγδί χρώμα της Καραϊβικής, η αγάπη για τη θάλασσα είναι στη γονιδιακή σύνθεση της ύπαρξής μου. Οπου κι αν την αντικρύσω, σε όποιο σημείο της υδρογείου κι αν σταθώ αναγνωρίζω στην απεραντοσύνη της ως σημείο βιωματικής αναφοράς.
2.
Πως θα όριζες το στυλ (είδος) του νέου σου βιβλίου; Θα έλεγα πως πρόκειται για μια ημερολογιακή αποτύπωση της Αβάνας κατα το λυκόφως του Κάστρο. Στο νησί έχω πάει πάμπολλες φορές, έχω καταγράψει μέσα μου τη δυναμική του τα τελευταία δέκα χρόνια , αλλά τώρα ήταν η ιστορική συγκυρία και η συναισθηματική ευφορία που μου όρισαν τις συντεταγμένες γραφής αυτού του πονήματος.
3.
Άλλάξες ύφος γραφής και |φιλοσοφίας» από λογοτεχνική ανάγκη η από υπαρξιακή; Δεν άλλαξα ύφος, στον ίδιο τόνο ήμουν γράφοντας κι αυτό το βιβλίο. Ωστόσο, ωρίμασε μέσα μου η ιδέα να γράψω για την Κούβα όπως την είχα ζήσει μαζί με την αδελφή μου, όπως την έχασα με την αναγγελία του θανάτου της, όπως την ξαναβρήκα μετά τη ρηξικέλευθη απόφασή μου να την αντιμετωπίσω τον περασμένο Δεκέμβρη, ύστερα απο τρία χρόνια σιωπηρής απουσίας. Ναί, η ανάγκη ήταν υπαρξιακή και λογοτεχνική ταυτόχρονα. Οι χυμοί των εντυπώσεων απο αυτο το νησί έβραζαν στα σωθικά μου. Επρεπε να ανοίξω το καπάκι για να απελευθερωθούν !
4.
Το κείμενο αποπνέει πολύ την ατμόσφαιρα της Κούβας, όπως τη φαντάζεται κάποιος που δεν έχει πάει, κι ωστόσο είναι αρκετά διαφορετικό…Προσπάθησα να πάρω τον αναγνώστη μαζί μου στο ταξίδι της Κούβας. Θέλησα να περπατήσουμε χέρι με χέρι σ’ αυτή την άγνωστη-γνωστή απο τις αφηγήσεις και τα ντοκυμαντέρ χώρα. Ηθελα να μοιραστώ με απόλυτη ειλικρίνεια την εμπειρία μέσα απο τα πρόσωπα περισσότερο παρά μέσα απο τα τοπία. Ισως εκεί να έγκειται η διαφορετικότητα: πως δηλαδή δεν έγραψα ένα περιηγητικό κείμενο αλλά έγινα μέρος του καθώς αποτύπωσα με το φακό και με τα λόγια όλα όσα είχα εισπράξει σ΄αυτόν τον τόπο.
5.
Έγραψες το ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ …»επί τόπου» όσο βρισκόσουν ακόμα στην Αβάνα; Σαφώς έγραψα το Ημερολόγιο επιτόπου. Καθόμουν 6 ώρες κάθε πρωί στην πισίνα και κατέγραφα με λεπτομέρεια όσα μου είχαν συμβεί την προηγούμενη μέρα. Ήθελα να προσεγγίσω την Αβάνα με απόλυτη πιστότητα στις εντυπώσεις μου. Δεν τολμούσα να απομακρυνθώ για να γράψω. Ήξερα πως θα παρενέβαινε η απόσταση ως ωραιοποίηση των καταστάσεων και θα παγιδευόμουν από το σύνδρομο της εξιδανίκευσης.
6.
Μπαίνουμε στον πειρασμό να σε ρωτήσουμε: Η Αβάνα στο λυκόφως του Κάστρο αρχίζει να αλλάζει και από πού αρχίζει αυτή αλλαγή; Η Αβάνα στο λυκόφως του Κάστρο έχει αλλάξει δραματικά. Ήδη ο αδελφός του Ραούλ , που έχει αναλάβει τα ηνία της χώρας, κάνει στροφή προς τη δύση θέλοντας να δείξει ένα διαφορετικό πρόσωπο. Πάντως και σε επίπεδο καθημερινής ζωής , η Κούβα έχει υποστεί τη δραματική αλλαγή της επέλασης των τουριστών. Η ζωή έχει γίνει το κυνήγι του δυτικού πέσος, που θα αγοράσει τα καλούδια της καταναλωτικής κοινωνίας με κάθε τίμημα , με κάθε μέσον.
7.
Γράφεις κάπου πως οι Κουβανοί ονειρεύονται τη φυγή από την ονειρεμένη χώρα τους. Οι… υπόλοιποι ονειρεύονται να πάνε κάποτε στην Κούβα. Πιστεύεις πως αυτή η…ανταλλαγή πληθυσμών θα ενταθεί τώρα με την επικείμενη αναχώρηση του Φιντέλ; Ο Φιντέλ παρέδωσε, οι Κάστρο ακόμη κυβερνούν. Αλλά ναι έτσι είναι. Οι Κουβανοί θα ’θελαν να ζουν στο δυτικό Μαϊάμι. Ολη η καταναλωτική ουσία της διπλανής Αμερικής έχει αμβλύνει τις αντιστάσεις τους. Είναι σίγουρα πως μόλις τελειώσει η εποχή των Κάστρο θα γίνει ανταλλαγή πληθυσμών. Οι Κουβανοί θα μετοικήσουν κατά κύματα στη γη της επαγγελίας και οι Αμερικανοί θα λιάζονται στις παραλίες του εξωτικού νησιού. Ήδη το ορέγονται από τώρα.
8.
Τι έχει απομείνει ως…αναμνηστικό από την επαναστατημένη Κούβα; Εκτός από τα μπλουζάκια με τον Τσε βέβαια; Υπάρχει κάτι που να θυμίζει έντονα την επανάσταση; Το Μουσείο της Επανάστασης με το μεγάλο τανκ στον περίβολο και τα όπλα των επαναστατών κυριαρχεί των εντυπώσεων της τουριστικής Αβάνας. Και ο Τσε είναι ο αλαφροϊσκιωτος επαναστάτης , που χαράχτηκε στις μνήμες ως άδολος και ιδεαλιστής επειδή έφυγε νωρίς. Όσο για την Επανάσταση, φροντίζει το καθεστώς να τη θυμίζει ευκαίρως ακαίρως σε κάθε περίσταση. Αν έχει μείνει κάτι στις μνήμες των ανθρώπων; Φοβάμαι πως όχι, αν και οι καθεστωτικοί εκθειάζουν την επανάσταση σαν καραμέλα της ευζωίας τους. Οι απλοί καθημερινοί άνθρωποι ζουν στα όρια της αθλιότητας.
9.
Συχνά μέσα στο κείμενό σου αυτοκαθορίζεσαι (και αυτοσαρκάζεσαι επίσης) ως γνήσια Ελληνίδα. Ωστόσο το γράψιμό σου κρατάει τις σωστές αποστάσεις από το συναίσθημα που στέκει εκεί στην άκρη έτοιμο να πλημμυρίσει τα πάντα. Πως κατάφερες αυτή τη θαυμαστή (στο αναγνωρίζω) ισορροπία; Πάντοτε λειτουργώ ως Ελληνίδα στον κόσμο, δεν αυτοσαρκάζομαι, έχω το κύριο χαρακτηριστικό της φυλής μας, την καχυποψία. Και να σου πω προσπάθησα πολύ να αποστασιοποιηθώ από τα συναισθήματα που ανέβαιναν κύματα στην ψυχή μου. Σαφώς θα μπορούσα να είχα πέσει θύμα μιας ωραιοποίησης ή μιας απορριπτικής στάσης. Αλλά αυτή η διαδικασία της επιτόπου γραφής λειτούργησε σαν φίλτρο του συναισθηματισμού που είχε την πιθανότητα να αποβεί αχαλίνωτος και γι αυτό μοιραίος!
10.
Η χώρα αυτή συνδέθηκε με μια προσωπική τραγωδία. Ήταν τελικά το γράψιμο αυτού του βιβλίου μια λύτρωση;Ναι, η χώρα αυτή συνδέθηκε με την φρούδα ελπίδα της αναζήτησης του δήθεν γιατρικού που παράγεται απο το δηλητήριο του μπλέ σκορπιού. Ιδίοις όμμασι είχα παραστεί σ΄αυτή την παρωδία των ντόπιων γιατροσόφων και είχα απογοητευτεί, όχι με την αγυρτεία των ψευδόγιατρων της Κούβας, αλλά με την εσκεμμένη παραπληροφόρηση των Ελλήνων δημοσιογράφων. Ντράπηκα που πήγα μέχρις εκεί παρασυρμένη απο το συναισθηματισμό της απελπισίας.
Εκεί με χτύπησαν τα νέα του θανάτου της αδελφής μου. Εκεί κατέθεσα τα δάκρυα για την απώλειά της. Κι ύστερα έκοψα τα ταξίδια στο νησί επί μια τριετία. Στους προορισμούς των διακοπών μου, δεν αναφερόμουν στην Κούβα.
Ώσπου τον περασμένο Δεκέμβριο είπα να σπάσω αυτό το άβατο του πένθους μου. Κι έτσι έφτασα μέχρις εκεί λυτρωμένη από το φοβικό μου σύνδρομο, έτοιμη να γράψω όσα συγκέντρωνα στο νου και την ψυχή μου επί μια δεκαετία. Ναι, ήταν καθαρτήριο το γράψιμο αυτού του βιβλίου, βγήκαν οι χυμοί της δημιουργίας μαζί με τις τοξίνες του πόνου.
11.
Οι Έλληνες της Κούβας. Διαφέρουν από τους άλλους μετανάστες δεδομένης της τεράστιας διαφοράς νοοτροπίας αλλά και την σχετικής απομόνωσης; Ναί, οι Ελληνες της Κούβας διαφέρουν από τους άλλους απόδημους γιατί είναι ελάχιστοι, δεν διατηρούν κοινότητα και δεν έχουν τη δυνατότητα της παλινδρόμησης στην Ελλάδα λόγω απόστασης και καθεστώτος, που δεν επιτρέπει πολλές μετακινήσεις. Χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: σε αυτούς που ξέμειναν από την προ Κάστρο εποχή καθ οδόν προς την Αμέρικα και είναι πια ντόπιοι Κουβανοί ελληνικής καταγωγής και στους λίγους που βρίσκονται στην Αβάνα για δουλειές , κυρίως ναυτιλιακές επιχειρήσεις. Οι πρώτοι κουβαλούν μέσα τους την ελληνικότητα σαν παράθυρο στον κόσμο, οι δεύτεροι είναι καθαροί Ελληνες κι αντιμετωπίζουν τους Κουβανούς με ένα αίσθημα ανωτερότητας, κοινωνικής και οικονομικής. Πάντως, ήταν συγκινητική η επαφή μου με τις δύο φυλές των Ελλήνων της Κούβας.
12.
Για ποιο λόγο θα ’θελε ένας Έλληνας να ταξιδέψει στην Κούβα;Για την ομορφιά της , τις μουσικές της και τους ανθρώπους της. Για τα αποτυπώματα του πολιτισμού της που αποπνέουν Ελλάδα. Για την αναφορά της αρχιτεκτονικής της στις ελληνικές κολώνες, στα κτερίσματα και τις ζωφόρους, λες και μεταφέρθηκε αυτούσια η λάμψη της αρχαίας Ελλάδας σ’ αυτό το μακρινό νησί. Για την αρχοντιά της και τις σμαραγδένιες θάλασσές της. Ο Έλληνας θα ’θελε να ταξιδέψει για να δει πως υπάρχουν κι αλλού παράδεισοι επί γης εκτός της αγαπημένης πατρίδας.
