Δημοσιογραφίας Δοκίμιον απο το Νίκο Μπακουνάκη

Το Νίκο Μπακουνάκη τον γνώρισα εδώ στο Μόντρεαλ όταν είχε έρθει με μια δημοσιογραφική αποστολή για τα εγκαίνια της έκθεσης περί τον Μέγα Αλέξανδρο το σωτήριον έτος 1992. Εκτοτε διατηρήσαμε μια επαφή που με τα χρόνια έγινε φιλία καθώς μας συνδέουν εκτός απο τη διττή μας ιδιότητα (του δημοσιογράφου και συγγραφέα)η αγάπη για το Παρίσι και ο έρωτας για τη Νέα Υόρκη. Συνδεόμαστε με τα δεσμά του κοσμοπολιτισμού, που μας ταξιδεύει στα πέρατα του κόσμου και στο άπειρον της γραφής.

Ο Νίκος Μπακουνάκης είναι γνωστός τοις πάσι απο την εξαιρετική στήλη του στο Βήμα, όπου ασχολείται με επαγγελματισμό και τρομερή δημοσιογραφική αξιοπρέπεια με το βιβλίο. Μακριά απο συναρτήσεις και εξαρτήσεις, έχει κρατήσει το χώρο του βιβλίου «’ασπιλον, αμόλυντον ,άχραντον»!

Επίσης, τα τελευταία χρόνια διδάσκει στο Πάντειο Πανεπιστήμιο δημοσιογραφία μεταλαμπαδεύοντας στα νέα παιδιά το πάθος του για τον ακέραιο επαγγελματισμό. Παρότι έχει γράψει πολλά βιβλία, ποτέ δεν είχα την ευκαιρία να αναφερθώ σε κάποιο απο αυτά. Ισως, γιατί όσοι γράφουμε είμαστε μονίμως απασχολημένοι με τα δικά μας.

Το νέο του βιβλίο με τίτλο «Δημοσιογράφος ή Ρεπόρτερ» είναι μια ανατομία του ελληνικού τύπου μέσα στους δύο τελευταίους αιώνες της ελεύθερης έκφρασης στην Ελλάδα.

Το βιβλίο του έχει ένα γοητευτικό εξώφυλλο και αποτελεί ένα τεκμήριο της εξέλιξης της δημοσιογραφίας στην Ελλάδα της ελευθερίας και της παλινωδίας.

Διαβάζοντάς το με καφέ στου Τζίμμη σκεφτόμουν πόσα πέρασαν απο τα μάτια και το φίλτρο του μυαλού του για να καταλήξει σε αυτή την επιτομή των ιστοριών, που γράφτηκαν με μυθιστορηματική πλοκή παρότι το βιβλίο ανήκει στα ερευνητικά πονήματα.

Πραγματικά γοητευμένη απο το ανάγνωσμα, θέλω να τον προσκαλέσω να μπεί στη μυθιστορία, που φοβίζει γενικώς τους ερευνητές και δοκιμιογράφους.

Οπως λέει ο ίδιος: “Είμαι φανατικός αναγνώστης εφημερίδων, κυρίως για τις ιστορίες που δημοσιεύουν, αυτές  που πηγαίνουν πέρα από τις σκληρές ειδήσεις. Από χρόνια ήθελα να κάνω μια έρευνα για τις εφημερίδες ως αυτόνομους  χώρους αφήγησης και όχι ως μέρος του πολιτικού συστήματος ή της πολιτικής ιστορίας. Όλα άρχισαν όταν ξεφυλλίζοντας ένα σώμα της πρώτης ημερήσιας εφημερίδας της χώρας, που είναι η «Εφημερίς» του Κορομηλά, έπεσα πάνω στην πρώτη δημοσιευμένη ιστορία με ανθρώπινο ενδιαφέρον. Είχε τίτλο «Η εγκαταλελειμμένη κόρη» και θέμα της ήταν η ιστορία μιας 17χρονης από τον Πειραιά που μεταμφιέζεται σε αγόρι για να βρεί δουλειά σε ένα ζαχαροπλαστείο της Αθήνας. Ετσι  άρχισα να ψάχνω τις ιστορίες και να γράφω το βιβλίο, επιλέγοντας να σχολιάσω κάποιες από αυτές. Ανάμεσά τους η απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου και το μεγάλο ρεπορτάζ-ιστορία για τα Βούρλα, το μοναδικό γκέτο για πόρνες που υπήρξε ποτέ στην Ελλάδα.  Καθώς δούλευα, άρχισα να σκέφτομαι και τον τίτλο: κατέληξα στο «Δημοσιογράφος ή ρεπόρτερ», χωρίς ερωτηματικό, μια διάζευξη που μπορεί να σημαίνει και ταύτιση ιδιοτήτων.

Μολονότι  το βιβλίο είναι έρευνα και δοκίμιο, του  έδωσα  αφηγηματικά χαρακτηριστικά, ακολουθώντας μιαν αμερικανική παράδοση αφηγηματικών δοκιμίων. Μερικές φορές, γράφοντας,  αισθανόμουν ότι βρισκόμουν κοντά στο μυθιστόρημα, ιδιαίτερα όταν προσπαθούσα να φανταστώ τους ήρωες μου, τους δημοσιογράφους και τους ρεπόρτερ. Ωσπου έπεσα πάνω σε μια φωτογραφία που μου έδωσε όλη την ατμόσφαιρα του βιβλίου. Ενας αθηναίος διαβάζει εφημερίδα, πίνοντας μαύρη μπύρα στο καφενείο του Ζαχαράτου στο Σύνταγμα, εκεί όπου είναι σήμερα το ξενοδοχείο Πλάζα. Είναι η φωτογραφία του εξωφύλλου του βιβλίου.  Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη στη δεκαετία του  1920 και η ασπρόμαυρη πατίνα της ταιριάζει απόλυτα με τις εφημερίδες, το μέσο που έδωσε σχήμα στον ελληνικό 20όν αιώνα”.
Justine, (όπως του αρέσει να με αποκαλεί!)

Δημοσιογράφος ή Ρεπόρτερ (εκδόσεις Πόλις)

Στις 5 Οκτωβρίου 1873 δημοσιεύεται στην εφημερίδα "Εφημερίς" των Αθηνών η ιστορία ενός άπορου 17χρονου κοριτσιού από τον Πειραιά που μεταμφιέζεται σε αγόρι για να βρει στην Αθήνα εργασία και κατοικία. Είναι η πρώτη αφήγηση σε ελληνική εφημερίδα, η πρώτη "ιστορία με ανθρώπινο ενδιαφέρον" ("human interest story"), όπως την ονομάζουν οι Αμερικανοί, "fait divers", όπως την ονομάζουν οι Γάλλοι, ένα είδος με το οποίο ο Τύπος στρέφεται προς το πραγματικό και αναπαριστά ή εξιστορεί την καθημερινότητα. Το αστυνομικό δελτίο, τα δικαστικά πρακτικά, το κοινωνικό περιθώριο και η εργατική τάξη, οι πόλεμοι είναι οι προνομιακοί χώροι απ' όπου η δημοσιογραφική αφήγηση αντλεί τα θέματά της. Ένα διπλό έγκλημα στα Βίλια, που εκδικάζεται με διερμηνέα γιατί δράστες και μάρτυρες ομιλούν μόνο αλβανικά, ένας φόνος στα Τρίκαλα με δράστη ηγούμενο τοπικής μονής για λαθρεμπόριο τσιγαρόχαρτου, οι συνθήκες διαβίωσης των εργατών στο Λαύριο, τα αιματηρά επεισόδια μεταξύ φοιτητών και αστυνομίας στα Προπύλαια, ο θάνατος του γιου τού στρατηγού Καλάρη στους Βαλκανικούς Πολέμους, η άφιξη των Ελλήνων αιχμαλώτων στρατιωτών από τη Μικρά Ασία σε μια ερημική ακτή του Πειραιά, το μυστηριώδες έγκλημα του Κηφισού (η δολοφονία Αθανασόπουλου) -η διασημότερη ίσως δημοσιογραφική αφήγηση στον ελληνικό Τύπο-, η απόπειρα δολοφονίας του Ελευθερίου Βενιζέλου το 1933, όπου για πρώτη φορά ακολουθούνται οι αφηγηματικοί κανόνες των κινηματογραφικών σεκάνς, το κοινωνικό περιθώριο της Αθήνας και οι πόρνες των Βούρλων, όπου για πρώτη φορά στις ελληνικές εφημερίδες έχουμε απόκρυψη ταυτότητας από την πλευρά του ρεπόρτερ, είναι μερικές από τις αφηγήσεις που χρησιμοποιούνται ως παραδείγματα για να παρουσιαστεί αυτό το είδος στον ελληνικό Τύπο.

Η "Εφημερίς" είναι η πρώτη ημερήσια εφημερίδα που εκδίδεται στην Ελλάδα και ανήκει στον τύπο της ανεξάρτητης εφημερίδας μεγάλου κοινού, με την οποία ανοίγει ο ελληνικός αιώνας των εφημερίδων. Ακολούθησαν πολλοί τίτλοι, που έφεραν στο όλο και αυξανόμενο αναγνωστικό κοινό την ποιητική της καθημερινότητας. Στο βιβλίο, εκτός από τις αφηγήσεις, παρουσιάζονται και οι φορείς της αφήγησης, οι εφημερίδες, η οργάνωσή τους, η διανομή τους, τα τιράζ τους, η ανταπόκρισή τους στην τεχνολογία, το άνοιγμά τους στον έξω κόσμο. Παρουσιάζονται βεβαίως και οι αφηγητές, οι δημοσιογράφοι ή οι ρεπόρτερ, η επαγγελματοποίησή τους, η εμφάνισή τους στις στατιστικές, αλλά και η διαρκής κίνησή τους από τη δημοσιογραφία στη λογοτεχνία, και αντίστροφα.

Το "Δημοσιογράφος ή ρεπόρτερ - Η αφήγηση στις ελληνικές εφημερίδες, 19ος-20ός αιώνας" είναι η πρώτη έρευνα στην οποία ο ελληνικός Τύπος δεν αντιμετωπίζεται ως κεφάλαιο της πολιτικής ιστορίας αλλά ως αυτόνομο αφηγηματικό πεδίο, με τους δικούς του κανόνες σε σχέση με τη λειτουργία του βλέμματος του ρεπόρτερ, της μαρτυρίας, του πρώτου προσώπου, της τεκμηρίωσης του γεγονότος, της υπογραφής. Καθώς η εφημερίδα ως μέσο και ως μορφή αρχείου έχει χάσει σήμερα την κυριαρχία της, μπορούμε να πούμε ότι το βιβλίο αυτό ανήκει σ' έναν ιδιαίτερο χώρο της επιστήμης της Ιστορίας, που ονομάζεται Αρχαιολογία των Μέσων.