Πίσω από κλειστές πόρτες: Η αθέατη βία στα παιδιά!

 

H Ηλέκτρα Κουτσούκου, νομική σύμβουλος του Ιδρύματος ΕΛΙΖΑ  απαντάει στις ερωτήσεις για την παιδική βία 

 Μια εφ’όλης της ύλης συνέντευξη στην συγγραφέα Ιουστίνη Φραγκούλη – Αργύρη για τις δράσεις, τους στόχους, τις ελλείψεις και τις προσδοκίες του Σωματείου ΕΛΙΖΑ - κατά της κακοποίησης του παιδιού

 

Η κακοποίηση παιδιών παραμένει μια από τις πιο σιωπηλές αλλά και πιο επώδυνες πραγματικότητες της ελληνικής κοινωνίας. Το Σωματείο ΕΛΙΖΑ, με επιστημονική τεκμηρίωση και σταθερή δράση, επιλέγει να σταθεί στην πρώτη γραμμή: στην πρόληψη, στην εκπαίδευση και στην ενδυνάμωση τόσο των παιδιών όσο και των ενηλίκων που τα πλαισιώνουν.

Στη συνέντευξη που ακολουθεί, η Ηλέκτρα Κουτσούκου, νομικός και Διδάκτωρ των Δικαιωμάτων του Παιδιού, εξηγεί τον ρόλο του ΕΛΙΖΑ, τις ανάγκες του συστήματος παιδικής προστασίας και τον τρόπο με τον οποίο η ντροπή και η ενοχή μπορούν να μεταμορφωθούν σε δύναμη για τα παιδιά που έχουν πληγωθεί.

Μια συζήτηση ουσίας, που φωτίζει όχι μόνο το πρόβλημα, αλλά και τις λύσεις που χτίζουν ένα ασφαλέστερο μέλλον για κάθε παιδί.

Ηλέκτρα Κουτσούκου, νομικός, Δρ. των Δικαιωμάτων του Παιδιού, Επιστημονικά Υπεύθυνη του Σωματείου ΕΛΙΖΑ

 Ποια είναι η φιλοσοφία του Ιδρύματος ΕΛΙΖΑ ως προς την πρόληψη και όχι μόνο την παρέμβαση της κακοποίησης των παιδιών στην Ελλάδα;

 Η φιλοσοφία του ΕΛΙΖΑ επενδύει στην πρόληψη για την προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών. Δεν εστιάζει μόνο στην παρέμβαση μετά το συμβάν, αλλά στην ενδυνάμωση των παιδιών και στην πλαισίωση, όπως και επιμόρφωση του ενήλικα, προκειμένου να αναγνωρίζεται και να αποτρέπεται η κακοποίηση. Το ΕΛΙΖΑ πιστεύει ότι παιδιά που γνωρίζουν τα δικαιώματά τους και τα όρια του σώματός τους είναι παιδιά πιο ασφαλή.

 Ποιος είναι ο ρόλος και οι στόχοι του Ιδρύματος;

 Ο ρόλος του ΕΛΙΖΑ είναι να ακούει, να προστατεύει και να στηρίζει παιδιά που είναι

θύματα ή κινδυνεύουν από κακοποίηση ή παραμέληση. Στόχος του είναι η ενίσχυση του συστήματος παιδικής προστασίας ως αρωγός της πολιτείας, η πλαισίωση των

επαγγελματιών (εκπαιδευτικών, κοινωνικών λειτουργών, ιατρών, προπονητών κ.ά.) και η πρόληψη μέσα από προγράμματα ενημέρωσης, δράσεις και θεσμικές παρεμβάσεις.

 Ποια είναι η ψυχολογική επίδραση της πρώιμης κακοποίησης στην ταυτότητα και την αυτοεικόνα του παιδιού;

 Η πρώιμη κακοποίηση διαταράσσει βαθιά την αίσθηση ασφάλειας, αυτοεκτίμησης και εμπιστοσύνης του παιδιού προς τον εαυτό του και τον κόσμο. Το παιδί συχνά εσωτερικεύει ενοχή ή ντροπή, ενώ μπορεί να δυσκολεύεται να αναπτύξει σταθερή ταυτότητα και θετική αυτοεικόνα.

 Πώς διαχειρίζεστε την έννοια της “ντροπής” στα παιδιά που έχουν βιώσει τραύμα; Μπορεί να μετατραπεί σε δύναμη;

 Η “ντροπή”, αλλά πιθανότατα κάποιες φορές και η ενοχή είναι από τα πιο δύσκολασυναισθήματα που ακολουθούν. Στο ΕΛΙΖΑ επιδιώκεται να μετατραπεί σε δύναμη, μέσω της αποδοχής, της ενδυνάμωσης, της απενεχοποίησης και της υποστήριξης του παιδιού ώστε να αντιληφθεί ότι δεν φέρει ευθύνη για ό,τι του συνέβη. Όταν το παιδί κατανοεί ότι δεν φταίει, η ντροπή μπορεί να δώσει τη θέση της στην αυτοπεποίθηση και τη δύναμη για επαναπροσδιορισμό.

 Ποιο είναι το πιο δύσκολο κομμάτι της θεραπευτικής σχέσης με ένα παιδί που έχει βιώσει παραμέληση;

 Ένα παιδί που έχει παραμεληθεί, δυσκολεύεται να πιστέψει ότι ο ενήλικας ενδιαφέρεται πραγματικά και φυσικά δε νιώθει ασφάλεια. Η θεραπευτική σχέση χρειάζεται σταθερότητα, υπομονή και συνέπεια, ώστε να δημιουργηθεί ένα ασφαλές περιβάλλον. Ώστε να δημιουργηθεί σχέση εμπιστοσύνης, η οποία και έχει διαρραγεί για το παιδί, λόγω της παραμέλησής του.

 Πώς εκπαιδεύετε τους φροντιστές και τους επαγγελματίες να αναγνωρίζουν τα“σιωπηλά” σημάδια κακοποίησης;

 Μέσω ειδικών επιμορφωτικών προγραμμάτων, όπως το «Αναγνωρίζω – Προστατεύω», που επιμορφώνει νηπιαγωγούς σε όλη τη χώρα ώστε να μπορούν να εντοπίζουν πρώιμα σημάδια κακοποίησης ή παραμέλησης μέσα στην τάξη. Το ΕΛΙΖΑ κατευθυντήριες οδηγίες έχει επιμορφώσει πάνω από 30.000 επαγγελματίες και φροντιστές ώστε να μπορούν να μιλήσουν ακόμη και για τα «σιωπηλά» σημάδια της κακοποίησης. Παράλληλα, η Γραμμή 10454 (https://eliza.org.gr/oi-draseis-mas/grammi-eliza-10454/ ), όπου οι επαγγελματίες μπορούν να λάβουν καθοδήγηση, χωρίς κόστος, για την αναφορά περιστατικών είναι πάντα εκεί, αν θέλουν να μοιραστούν ένα προβληματισμό για το αν αυτό που βλέπουν είναι ή όχι σιωπηλό σημάδι κακοποίησης.

Υπάρχει χώρος για την τέχνη ή τη δημιουργική έκφραση στην ψυχολογική υποστήριξη των παιδιών;

 Ναι. Η δημιουργική έκφραση αποτελεί μέσον επικοινωνίας και θεραπείας, ειδικά όταν το παιδί δυσκολεύεται να εκφραστεί λεκτικά. Μέσα από το παιχνίδι, τη ζωγραφική ή το θέατρο, τα παιδιά μπορούν να εξωτερικεύσουν το τραύμα τους με ασφάλεια.

 Πώς αντιμετωπίζετε τις περιπτώσεις όπου το παιδί δεν μπορεί ή δεν θέλει να μιλήσει για όσα έχει βιώσει;

Σε τέτοιες ο επαγγελματίας προσπαθεί να δημιουργήσει συνθήκες ασφάλειας,επιτρέποντας στο παιδί να εκφραστεί με τον δικό του ρυθμό, χωρίς εξαναγκασμό, με βάση τα σχετικά υφιστάμενα πρωτόκολλα. Η εμπιστοσύνη είναι προϋπόθεση για να ανοίξει ο δρόμος της επικοινωνίας.

 Ποια είναι η θέση του Ιδρύματος απέναντι στην επανένταξη του παιδιού στο οικογενειακό περιβάλλον; Υπάρχουν όρια;

 Η επανένταξη εξετάζεται με προτεραιότητα την ασφάλεια. Εάν το οικογενειακό περιβάλλον δεν είναι ασφαλές ή δεν έχουν αντιμετωπιστεί οι αιτίες της κακοποίησης, τότε το ΕΛΙΖΑ θεωρεί ότι πρέπει να προχωρά η επανένταξη, μόνο εφόσον δημιουργηθούν, αν είναι εφικτό, συνθήκες ασφάλειας. Κάθε περίπτωση αξιολογείται διεπιστημονικά, με γνώμονα το συμφέρον του παιδιού και in concreto.

 Πώς προστατεύετε την ψυχική ανθεκτικότητα των επαγγελματιών που εργάζονται με τόσο ευάλωτες ομάδες;

 Το ΕΛΙΖΑ φροντίζει να προσφέρει εποπτεία, ψυχολογική στήριξη και διαρκή επιμόρφωση στους επαγγελματίες του, ώστε να μπορούν να διαχειρίζονται τη συναισθηματική επιβάρυνση. Η φροντίδα εκείνων που φροντίζουν τα παιδιά είναι βασική προϋπόθεση για να μπορούν να στέκονται αποτελεσματικά ως φροντιστές δίπλα στα παιδιά.

 Πώς οραματίζεστε την εξέλιξη της παιδικής προστασίας στην Ελλάδα τα επόμενα χρόνια; Τι λείπει ακόμα;

 Το όραμα του ΕΛΙΖΑ είναι μια παιδοκεντρική κοινωνία, όπου η προστασία των παιδιών θα αποτελεί προτεραιότητα και θα αλλάξει η κουλτούρα γύρω από τα δικαιώματα των παιδιών και την παιδική προστασία. Απαιτείται ενιαία διεπιστημονική προσέγγιση, ενιαίος μηχανισμός καταγραφής περιστατικών κακοποίησης και ενίσχυση των υπηρεσιών παιδικής προστασίας. Επίσης, χρειάζεται να σπάσει το κοινωνικό στίγμα γύρω από το θέμα.

 Πότε και με ποια αφορμή ιδρύθηκε το ΕΛΙΖΑ;

 Το Σωματείο ΕΛΙΖΑ ιδρύθηκε μετά τον τραγικό θάνατο της μικρής Ελίζας, ενός παιδιού που υπέφερε για χρόνια από κακοποίηση και τελικά έχασε τη ζωή του στη Νέα Υόρκη, αφού κακοποιήθηκε βάναυσα από τη μητέρα του, στην οποία οι αρχές έδωσαν την επιμέλεια. Η περίπτωσή της θεωρήθηκε η χειρότερη υπόθεση παιδικής κακοποίησης που είχε δει το δικαστικό σύστημα της πόλης. Το ‘Iδρυμα δημιουργήθηκε με σκοπό να σπάσει τη σιωπή γύρω από τέτοια φαινόμενα και να μην υπάρξει «άλλη Ελίζα».

 Ποια είναι η αποστολή και το όραμα του ΕΛΙΖΑ;

 Η αποστολή του ΕΛΙΖΑ συνοψίζεται στο μήνυμα που είναι χαραγμένο στην ταφόπλακα της μικρής Ελίζας:

 «World, please look after the children» – «Κόσμε, σε παρακαλώ φρόντισε τα παιδιά». Το ΕΛΙΖΑ έχει ως όραμα να προστατεύει, να στηρίζει και να ενδυναμώνει τα παιδιά, ενισχύοντας το σύστημα παιδικής προστασίας και επιμορφώνοντας επαγγελματίες και γονείς, πάντα με επικουρικό ρόλο σε σχέση με την Πολιτεία. Όραμά του είναι μια κοινωνία που θέτει ως προτεραιότητα την ασφάλεια και τα δικαιώματα των παιδιών.

 Ποια είναι η έκταση του φαινομένου της παιδικής κακοποίησης στην Ελλάδα;

 Η παιδική κακοποίηση στην Ελλάδα παραμένει σοβαρό και διαρκές πρόβλημα. Πολλά περιστατικά δεν καταγγέλλονται ποτέ, γι’ αυτό τα καταγεγραμμένα στοιχεία είναι μόνο η «κορυφή του παγόβουνου». Η Γραμμή ΕΛΙΖΑ 10454 καταγράφει καθημερινά περιστατικά, ωστόσο χρειάζεται ένα Εθνικό Σύστημα Καταγραφής για ακριβή αποτύπωση και καλύτερη διαχείριση του φαινομένου.

 Παρατηρείται αύξηση των περιστατικών ή της ευαισθητοποίησης τα τελευταία χρόνια;

 Τα τελευταία χρόνια υπάρχει αυξημένη ευαισθητοποίηση και ενημέρωση, κάτι που οδηγεί και σε περισσότερες αναφορές περιστατικών. Η αύξηση δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην περισσότερη κακοποίηση, αλλά καλύτερη αναγνώριση. Ενδεικτικά, μέσω του προγράμματος «Αναγνωρίζω – Προστατεύω» οι νηπιαγωγοί δήλωσαν ότι έμαθαν να αναγνωρίζουν περιπτώσεις που παλαιότερα δεν θα αντιλαμβάνονταν.

 Τι θα θέλατε να αλλάξει θεσμικά ή κοινωνικά ώστε να μειωθεί η παιδική κακοποίηση στην Ελλάδα;

 Χρειάζεται ενιαίος, συνεκτικός μηχανισμός παιδικής προστασίας με σαφείς αρμοδιότητες. Επίσης, υποχρεωτική εκπαίδευση όλων των επαγγελματιών που εργάζονται με παιδιά και ενημέρωση της κοινωνίας ώστε να σπάσει η σιωπή και το στίγμα. Η παιδοκεντρική προσέγγιση πρέπει να καθιερωθεί σε όλες τις δομές και υπηρεσίες.

 Ποιες είναι οι βασικές δράσεις και τα προγράμματα του οργανισμού;

 α. «Αναγνωρίζω – Προστατεύω»: εκπαίδευση νηπιαγωγών στην αναγνώριση και πρόληψη κακοποίησης, με χιλιάδες επιμορφωμένους σε όλη τη χώρα.

β. Μονάδες Φροντίδας για την Ασφάλεια των Παιδιών: λειτουργούν σε νοσοκομεία Αθήνας, Θεσσαλονίκης, Αλεξανδρούπολης και δημιουργείται στην Πάτρα – για ιατρική εξέταση και διεπιστημονική φροντίδα παιδιών με υποψία κακοποίησης.

γ. «Ασφαλές Άγγιγμα»: πρόγραμμα για παιδιά 5–9 ετών για την πρόληψη της σεξουαλικής κακοποίησης, σε συνεργασία με τον NYSPCC. (New York Society for the Prevention of Cruelty to Children)

δ. Γραμμή ΕΛΙΖΑ 10454: παρέχει ψυχολογική και νομική υποστήριξη σε επαγγελματίες και οικογένειες σχετικά με την διαχείριση υποψίας κακοποίησης παιδιών, καθώς και επιμορφωτικά σεμινάρια.

 Ποιες είναι οι μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετωπίζει το ΕΛΙΖΑ στην προσπάθεια καταπολέμησης της κακοποίησης;

 Οι βασικές δυσκολίες είναι:

 

Η      Η σιωπή και το στίγμα που συνοδεύουν την κακοποίηση.

 

·         Η υποαναφορά των περιστατικών.

 

·         Οι ελλείψεις σε ανθρώπινο δυναμικό και σε δομές παιδικής προστασίας.

 

·         Η έλλειψη συνεργασίας μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων.

 

Παρά τις δυσκολίες, το ΕΛΙΖΑ τις μετατρέπει σε κίνητρο για βελτίωση των προγραμμάτων και της πρόληψης.

 

 

H ιστοσελίδα του ΕΛΙΖΑ είναι: www.eliza.org.gr

ΥΓ. Για τους αναγνώστες θα είχε ενδιαφέρον να διαβαστεί η ιστορία της μικρής Ελίζας.