Με αφορμή την ημέρα της γυναίκας

Με αφορμή την ημέρα της γυναίκας, φιλοξενώ ένα πολιτικό κείμενο της Χριστίνας Σίνου, η οποία παραδίδει μαθήματα Φιλοσοφίας στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Αν και διαφωνώ κάθετα με τον ίδιο τον εορτασμό ως προσυπογράφοντα τον σεξισμό, ωστόσο παραθέτω με την ευκαιρία ένα καθαρό πολιτικό κείμενο για την ανάγκη συμμετοχής των γυναικών στην πολιτική και την εξσφάλιση της συμμετοχής μέσα απο ποσόστωση.




ΠΟΣΟΣΤΩΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ
ΤΟ ΑΛΛΟΘΙ ΤΗΣ (ΜΗ) ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ;

Της Χριστίνας Σίνου

Πριν περίπου από έναν αιώνα, η Βιρτζίνια Γουλφ έλεγε ότι «αυτό που περιμένουν οι άλλοι από τις γυναίκες είναι να διεξάγουν ευχάριστες συζητήσεις χωρίς να χρειάζεται να έχουν άποψη». Από τότε άλλαξαν πολλά. Η ανάγκη για πλήρωση θέσεων εργασίας και οι θεωρίες περί ισότητας και αναλογικής αντιπροσώπευσης έφεραν τις γυναίκες στο προσκήνιο, παραχωρώντας τους όσα δικαιώματα έχουν και οι άνδρες. Βέβαια, στην πράξη, οι υποχρεώσεις που προκύπτουν από αυτά τα δικαιώματα είναι πολλές και σύνθετες. Το άχθος των καθηκόντων που ανέλαβαν οι γυναίκες, και η λανθάνουσα νοοτροπία περί αδυναμίας τους να ηγηθούν, τις αναγκάζουν τελικά να επικεντρώνονται στην ιδιωτική σφαίρα, αμελώντας την παρουσία τους και τις δραστηριότητές τους στο δημόσιο βίο.
Οι γυναίκες υπο-αντιπροσωπεύονται σε σχέση με την πληθυσμιακή υπεροχή τους. Αυτό αποτέλεσε «πρόβλημα», και γι αυτό τα πολιτικά κόμματα αναζήτησαν την διορθωτική λύση της ποσόστωσης ως μεθόδου αντιπροσώπευσης των γυναικών. Η ποσόστωση συνίσταται στο ότι συγκεκριμένος αριθμός ποσοστού στα μέλη ενός κόμματος και σε συναφείς θεσμικές ομάδες θα είναι γυναίκες. Το μέτρο, ως «θετική διάκριση», έχει σκοπό την άρση των τυπικών εμποδίων, ώστε παρέχοντας ίσες ευκαιρίες, να ωθήσει τις γυναίκες να συμμετέχουν στον δημόσιο βίο. Σήμερα, το ποσοστό ανέρχεται στο 30% ή (συνηθέστερα) 40% του συνόλου των μελών κάθε οργάνου. Ονομάζεται πιο ουδέτερα «ποσόστωση φύλου», για να περιλαμβάνει και τους άνδρες, και δηλώνει ότι κανένα φύλο δε θα καταλαμβάνει λιγότερο από 40% των θέσεων, και όχι περισσότερο από 60%. Επειδή όμως οι γυναίκες είναι αυτές που δεν συμμετέχουν, στην πραγματικότητα το μέτρο αφορά την αριθμητική ενίσχυση των θέσεων που καταλαμβάνουν οι γυναίκες.
Πρωτοπόρες ήταν οι σκανδιναβικές χώρες από τη δεκαετία του 1970, οπότε θεσμοθετήθηκε η ποσόστωση στο σύνταγμα και τους νόμους. Δανία, Νορβηγία, Σουηδία έχουν την υψηλότερη κοινοβουλευτική εκπροσώπηση των γυναικών παγκοσμίως. Το 2002, το 38% των βουλευτών στην Δανία ήταν γυναίκες, το 36% στη Νορβηγία, και το 42% στην Σουηδία . Σε επίπεδο πολιτικών κομμάτων, η ποσόστωση υιοθετήθηκε από τα σοσιαλδημοκρατικά, τα αριστερά κόμματα, και τους πράσινους, ενώ τα συντηρητικά κατέκριναν το μέτρο ως μη δημοκρατικό. Στην Νορβηγία από το 1983 το Εργατικό Κόμμα ορίζει ότι, στις υποψηφιότητες για όλες τις εκλογές, χωρίς εξαιρέσεις, σε δημοτικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, τα δύο φύλα θα αντιπροσωπεύονται τουλάχιστον μέχρι 40%. Το 1988, την ποσόστωση του 40% υιοθετεί το δανικό Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα μόνο για τις δημοτικές και περιφερειακές εκλογές, όχι για τις εθνικές, με την διάταξη ότι η ποσόστωση δεν θα εφαρμόζεται αν δεν είναι επαρκής ο αριθμός των υποψηφίων – η διάταξη καταργήθηκε το 1996 αναγκάζοντας την ηγεσία του κόμματος να αναζητήσει οπωσδήποτε γυναίκες υποψήφιες. Στην Δανία, σήμερα, η ποσόστωση εφαρμόζεται ευρέως σε κόμματα, εκπαιδευτικά ιδρύματα, ερευνητικά κέντρα, συνδικαλιστικά σωματεία, μη κυβερνητικές οργανώσεις, κ.ο.κ. Το 1994, το σουηδικό Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα εφαρμόζει την αρχή της εναλλαγής των δύο φύλων στις λίστες: αν ο πρώτος υποψήφιος είναι άνδρας, ο επόμενος θα είναι γυναίκα, μετά άνδρας, κ.ο.κ. Σήμερα, στην Σουηδία, περίπου το 50% των βουλευτών είναι γυναίκες, και η ποσόστωση εφαρμόζεται επίσης στο κυβερνητικό επιτελείο όταν την εξουσία αναλαμβάνει το Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα.
Στην Γαλλία από το 1999 ισχύει συνταγματική τροπολογία για ίση πρόσβαση ανδρών και γυναικών στην εξουσία, και το 50% των υποψηφίων κάθε κόμματος στις εκλογές πρέπει να είναι γυναίκες. Αν τα κόμματα δεν συμμορφώνονται, υφίστανται περικοπές από την κρατική επιχορήγηση. Αυτό έθιξε ιδιαίτερα τα μικρά κόμματα τα οποία έσπευσαν να προτείνουν γυναίκες υποψήφιες. Τα μεγάλα κόμματα, με οικονομικούς πόρους από ποικίλες πηγές, ακόμα και το Σοσιαλιστικό που προώθησε τον νόμο της ισότητας, δεν συμμορφώθηκαν με την ποσόστωση: περίπου 35% ήταν οι γυναίκες υποψήφιες του Σοσιαλιστικού κόμματος στις εκλογές του 2007, έναντι 20% του συντηρητικού. Μόνο στους Πράσινους της Γαλλίας οι γυναίκες υποψήφιες ήταν περισσότερες από τους άνδρες . Ανάλογες διατάξεις ποσόστωσης για κοινοβουλευτική εκπροσώπηση των γυναικών ισχύουν εδώ και χρόνια σε Βρετανία, Γερμανία, Ιταλία, και Βέλγιο.
Ο κοινοτικός κώδικας (Ν. 3463) της Ευρωπαϊκής Ένωσης επιβάλλει από το 2006 την ποσόστωση σε όλες τις χώρες-μέλη, και βάσει αυτού, στον νέο εκλογικό νόμο που ψηφίστηκε από το ελληνικό κοινοβούλιο ορίζεται ότι το 1/3 στη λίστα των βουλευτών Επικρατείας κάθε κόμματος πρέπει να καταλαμβάνεται από γυναίκες. Ήδη, τα ελληνικά κόμματα εφαρμόζουν την ποσόστωση στα όργανα και τις επιτροπές διαβούλευσης και λήψης αποφάσεων. Επίσης, με ειδική τροπολογία του ελληνικού κοινοβουλίου (Φεβρουάριος 2008), η ποσόστωση 1/3 για τις γυναίκες επιβάλλεται προς εφαρμογή σε επιστημονικές επιτροπές και ερευνητικά κέντρα.
Το μέτρο της ποσόστωσης προκάλεσε αντιδράσεις σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες − όχι ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Θεωρήθηκε μη δημοκρατικό, ότι παραβιάζει την αρχή της ίσης ευκαιρίας για όλους, επειδή επιλέγονται άτομα με ένα διακριτό χαρακτηριστικό, το φύλο. Χλευάστηκε ότι προωθούνται γυναίκες χειραγωγήσιμες από τους άνδρες-αρχηγούς, και, πρακτικά, προκάλεσε συγκρούσεις μεταξύ τοπικής και κεντρικής εξουσίας. Σύμφωνα με τις έρευνες και την υπάρχουσα εμπειρία, χρειάζονται τρεις περίπου εκλογικές αναμετρήσεις ώστε να εξοικειωθεί το εκλογικό σώμα και τα πολιτικά όργανα με το μέτρο της ποσόστωσης. Όμως, το ζήτημα είναι ότι θα χρειαστούν αρκετά χρόνια ακόμα, μέχρι να αρθούν τα κρυμμένα εμπόδια που απομακρύνουν τις γυναίκες από τα κέντρα εξουσίας και τις θέσεις ηγεσίας.



Δημοσιεύτηκε:
Η Νέα Πολιτική (μηνιαίο πολιτικό περιοδικό), εκδόσεις Παπαζήση, Ιούνιος 2008, τεύχος 31, σσ. 34-35.