Πολιτική στην Εκκλησία

Της Ιουστίνης Φραγκούλη


Με αυτό το πόστ κλείνει η περίοδος των διακοπών καθώς επανέρχομαι σφοδρά και αδιαπραγμάτευτα στην πολιτική κριτική των πραγμάτων. Οι γιορτές και οι φωτογραφίες, τα ειδυλλιακά σκηνικά, τα μελομακάρονα και οι κουραμπιέδες μπαίνουν στο περιθώριο μέχρι την επόμενη χρονιά. Βλέπετε, η άλλη φύση μου, αυτή της δημοσιογράφου «ουκ εά με καθεύδειν...»

Σήμερα παρουσιάζω την ανασκόπηση των εκκλησιαστικών γεγονότων του 2007, όπως την κατέγραψε ο πρώην αρχιεπίσκοπος Αμερικής Σπυρίδων. Διαβάζοντας το κείμενό του αντιλαμβάνεται κανείς πως το θέμα του Πατριαρχείου των Ιεροσολύμων παραμένει ακανθώδες και εκκρεμές, καθώς η Ιορδανία και η Παλαιστίνη διεκδικούν αντιπροσώπευση στην ιεραρχία του Πατριαρχείου και ταυτόχρονα ακύρωση των συμβολαίων ενοικίασης των γνωστών ακινήτων στους Ισραηλινούς. Σε περίπτωση που δεν εκπλήρωθούν αυτοί οι όροι, οι δύο κυβερνήσεις θα αποσύρουν την αναγνώριση του Πατριάρχη Ιεροσολύμων Θεόφιλου με απειλή να προκύψει σχίσμα υπο την ηγεσία του πρώην Πατριάρχου Ιεροσολύμων Ειρηναίου.

Η αλλαγή στάσης της κυβέρνησης Καραμανλή για το θέμα των δικαιωμάτων του Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης, είναι κι αυτή μια νέα πτυχή στο εκκλησιαστικό ζήτημα. Η ασθένεια του Χριστόδουλου, οι διαμάχες Οικουμενικού Πατριαρχείου με τους Αγιορείτες μοναχούς και ο Διεκκλησιαστικός Διάλογος συμπληρώνουν τις εξελίξεις στην εκκλησιαστική σκηνή, όπως τις παρουσιάζει ο πρώην Αρχιεπίσκοπος Αμερικής.


Τα εκκλησιαστικά γεγονότα του 2007

Του πρώην Αρχιεπισκόπου Αμερικής Σπυρίδωνος

(Αναδημοσίευση απο την ομογενειακή εφημερίδα της Νέας Υόρκης GreekNews)




Φορτισμένη υπήρξε η ατμόσφαιρα στα εκκλησιαστικά το 2007, με αποκορύφωμα την ξαφνική ασθένεια του Αρχιεπισκόπου της Ελλαδικής Εκκλησίας κ. Χριστόδουλου. Ο θάνατος του πρώην Αρχιεπισκόπου Κύπρου Χρυσόστομου του Α΄, παραμονές Χριστουγέννων, έκλεισε το έτος.

Στο χάρτη των προβλημάτων κυριαρχεί το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, όπου η κατάσταση εξακολουθεί να βρίσκεται σε ρευστότητα.
H κυβέρνηση του Ισραήλ ανεγνώρισε προ δωδεκαημέρου περίπου τον νέο Πατριάρχη Ιεροσολύμων Θεόφιλο γ΄. Μετά σύντομη αναστολή της κυβερνητικής απόφασης εκ μέρους του Ανώτατου Δικαστήριου της χώρας, επιδόθηκε τελικά στο Θεόφιλο το επίσημο έγγραφο της αναγνώρισης την παραμονή των Χριστουγέννων. Η κυβερνητική αναγνώριση επιτεύχθηκε, κατά δημοσιογραφικές πληροφορίες, μετά από δέσμευση του νέου πατριάρχη να επικυρώσει τα συμβόλαια που υπογράφτηκαν επί του προκατόχου του για ενοικίαση σε εβραϊκές εταιρείες πατριαρχικών ακινήτων στα Ιεροσόλυμα.
Ο Θεόφιλος εξελέγη το 2005 ως διάδοχος του Ειρηναίου ο οποίος για δυσνόητους, άν όχι άγνωστους στο κοινό λόγους εκθρονίστηκε με ανορθόδοξες συνοπτικές διαδικασίες κατόπιν ακατάληπτων επεμβάσεων τής Ελληνικής Κυβέρνησης και του εκ των υστέρων συμπλεύσαντος μ’ αυτήν Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Το θέμα της οριστικής αναγνώρισης του νέου Πατριάρχη από πλευράς ιορδανικής και παλαιστινιακής εκκρεμεί επίσης. Τόσο η Ιορδανία όσο και η Παλαιστινιακή Αρχή απαιτεί από το νέο πατριάρχη α) να ακυρώσει τα παραπάνω συμβόλαια, β) να εξασφαλίσει στους αραβόφωνους ορθοδόξους της Ιορδανίας και Παλαιστίνης (100.000 κατά τις ισραηλινές αρχές, 300.000 σύμφωνα με τον ελληνικό τύπο) μεγαλύτερη συμμετοχή στη διοίκηση του Πατριαρχείου. Η Ιορδανία και η Παλαιστινιακή Αρχή είχαν αρχικά αναγνωρίσει το Θεόφιλο υπό τον όρο να εκπληρώσει τα παραπάνω δύο αιτήματά τους, πράγμα που αποδέχθηκε ο τελευταίος. Αφού αυτά δεν εκπλήρωθηκαν μετά από διετία απέσυραν το περασμένο καλοκαίρι την επίσημη αναγνώρισή τους. Ωστόσο μετά παρέμβαση του ελληνικού ΥΠΕΞ έδωσαν νέα εξάμηνη διωρία στον πατριάρχη, η οποία λήγει οσονούπω.
Σημειώνεται, τέλος, ότι η υποκίνηση των εκτρόπων του 2005 και η ανορθόδοξη αλλαξοπατριαρχεία στα Ιεροσόλυμα επέφεραν βασικές αλλαγές στη λειτουργία του εκεί Πατριαρχείου. Οδήγησαν στην εκ των πραγμάτων καθιέρωση του δικαιώματος του Ισραήλ να αναμιγνύεται πλέον καθοριστικά στα πράγματα του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων. Μέχρι το 2005 την εκλογή του Πατριάρχη Ιεροσολύμων αναγνώριζε η Ιορδανία και τούτο τύποις μόνον, ενώ τώρα βαρύνοντα λόγο έχουν η Ιορδανία, η Παλαιστινιακή Αρχή και προπαντός το Ισραήλ. Επιπλέον τα έκτροπα εκείνα έδωσαν αφορμή στους αραβόφωνους πιστούς, υποστηριζόμενους απ’την Ιορδανία και την Παλαιστινιακή Αρχή, να διεκδικήσουν δικαιώμα ουσιαστικότερης συμμετοχής στην διοίκηση της σιωνίτιδας Εκκλησίας.

Πλήθυναν κατά το 2007 τα προβλήματα θρησκευτικής ελευθερίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων που επί καθημερινής βάσης αντιμετωπίζει το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην Τουρκία (καταστροφή μονής στη Χάλκη απο το τοπικό δασαρχείο, επιθέσεις σε ναούς, κατάσχεση ελληνορθοδόξων εκκλησιαστικών περιουσιών). Οι επανειλημμένες παραστάσεις του ίδιου του Πατριαρχείου, του Παγκόσμιου Συμβουλίου Εκκλησιών και άλλων εκκλησιαστικών σωμάτων όπως των Αρχόντων της Αμερικής, καθώς και διαβήματα της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της αμερικανικής Βουλής (House Foreign Affairs Committee), προς την τουρκική ηγεσία αποδείχθηκαν τελείως αναποτελεσματικές. Για ορισμένα μάλιστα ζητήματα περιουσιακής φύσης το Πατριαρχείο έχει αναγκαστεί να προσφύγει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αναμένοντας κάποιο ελπιδοφόρο αποτέλεσμα.

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, εξάλλου, βρέθηκε το 2007 αντιμέτωπο με το θέμα της οικουμενικότητάς του. Τον οικουμενικό ρόλο του Πατριαρχείου αμφισβητούσαν ανέκαθεν οι τουρκικές Αρχές αλλά τον περασμένο Ιούνιο επισημοποίησαν το πρόβλημα με απόφαση του τουρκικού Ανώτατου Δικαστηρίου. Παρότι το Πατριαρχείο, προς αντιμετώπιση της κατάστασης, αναγκάστηκε να καλέσει, για πρώτη φορά από το 2002, την Ιεραρχία του Οικουμενικού Θρόνου σε σύναξη αφιερωμένη εξ ολοκλήρου στη μελέτη του θέματος της οικουμενικότητας του Πατριαρχείου και την κατάρτιση σχετικού κειμένου, η υπόθεση παραμένει εκκρεμής. Ούτε φαίνεται να συμβάλει στην επίλυση του θέματος το επιχείρημα ότι η σημερινή σύνθεση της Ιεράς Συνόδου περιλαμβάνει ιεράρχες από άλλες χώρες, αν λάβει κανείς υπ΄όψη ότι την πλειοψηφία της συνόδου έχουν πάντοτε τα εκ Τουρκίας μέλη της.

Η νέα αρχή του ελληνικού ΥΠΕΞ, σύμφωνα με την οποία «το θέμα του Οικουμενικού Πατριαρχείου δεν είναι ελληνοτουρκικό, αλλά ένα θέμα ευρύτερο που αφορά την Ευρώπη και τη διεθνή κοινότητα» ανησύχησε βαθύτατα την ηγεσία του Φαναρίου.

Εφορμόζοντας την αρχή αυτή ο πρωθυπουργός της Ελλάδας, σε συνάντησή του με τον τούρκο ομόλογο του στην Αγκυρα, απέφυγε, παρά την επίμονη έκκληση του Οικουμενικού Πατριάρχη, να θίξει το θέμα του Πατριαρχείου αναθέτοντας σε υπουργό του να εκπληρώσει το καθήκον αυτό σε ήσσονος επιπέδου συνάντηση. Την ίδια τακτική φαίνεται πως θα ακολουθήσει ο έλληνας πρωθυπουργός και κατά το προσεχές ταξίδι του στη Τουρκία όπου θα επισκεφθεί το Οικουμενικό Πατριαρχείο αφού πρώτα ολοκληρώσει τις συνομιλίες του με τους τούρκους ηγέτες στην Αγκυρα. Η νέα γραμμή πλεύσης σηματοδοτεί νέα πορεία στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Πλήγμα ισχυρό για την Εκκλησία της Ελλάδος υπήρξε η ξαφνική ασθένεια του προκαθημένου της, αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Χριστόδουλου. Ενώ η ασθένεια στέρησε την Εκκλησία της Ελλάδος από τη δυναμική οιακοστροφία του προκαθημένου της, έδωσε ενωρίς αφορμή σε πληθωρική, άκαιρη και ανάρμοστη διαδοχολογία, προκαλώντας γενικά το αίσθημα των πιστών.

Η συζητούμενη διαδοχή του Αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου δεν αποκλείεται να οδηγήσει σε νέα προστριβή μεταξύ Οικουμενικού Πατριαρχείου και σημαντικής μερίδας της Ιεραρχίας της Ελλαδικής Εκκλησίας. Ενώ ο Οικουμενικός Πατριάρχης είχε δηλώσει προ μηνών ότι το Φανάρι "δεν έχει καμία αρμοδιότητα να αναμειχθεί σε θέματα που αφορούν αποκλειστικά την Εκκλησία της Ελλάδος", εντούτοις διαμήνυσε πρόσφατα στην Ελληνική Κυβέρνηση ότι το Πατριαρχείο είναι αντίθετο προς την υποψιότητα συγκεκριμένου σοβαρού υποψήφιου, του μητροπολίτη Σπάρτης Ευστάθιου.

Στο Αγιον Ορος πληθαίνουν οι κατά της σημερινής ηγεσίας του Πατριαρχείου διαμαρτυρίες μοναχών για τα «ανοίγματα» που γίνονται κατα τα τελευταια έτη προς μη ορθόδοξες Εκκλησίες και μάλιστα προς τον Ρωμαιοκαθολικισμό. Με δημόσιες επιστολές τους εκατοντάδες μοναχών από διάφορες Μονές και Κελλία ζητούν να επαναληφθεί η διακοπή του μνημοσύνου του Οικουμενικού Πατριάρχη. Παράλληλα συνεχίζεται η έκρυθμη κατάσταση στη μονή Εσφιγμένου όπου η αντικανονική μοναστική κοινότητα κατέχει ακόμη τα κτηριακά συγκροτήματα της μονής εμμένοντας στις υπερβολικές αξιώσεις της από την Ι. Κοινότητα του Αγίου Ορους και το Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Θλιβερά φαινόμενα παιδεραστίας και ομοφιλοφυλίας κληρικών εκδηλώθηκαν έντονα κατά το 2007 στο χώρο της Αρχιεπισκοπής Αμερικής. Τα επεισόδια αυτά που αρχικά καταβλήθηκαν σύντονες προσπάθειες να υποβαθμισθούν, δημοσιοποήσε και σχολίασε εκτενέστατα μερίδα του ομογενειακού τύπου συνταράσσοντας την φιλόθρησκη ομογένεια και προκαλώντας μεταξύ των πιστών πρωτοφανές κύμα αγανάκτησης κατά του κλήρου. Τα επεισόδια κρίνονται εξαιρετικά ανησυχητικά τη στιγμή που ο ελληνικός Τύπος αποκαλύπτει συχνά παρόμοια φαινόμενα εντός της Εκκλησίας της Ελλάδας.


Τα διεθνή εκκλησιαστικά γεγονότα
Σε πανορθόδοξο επίπεδο, συνεχίσθηκε η αντιπαράθεση του Πατριαρχείου Μόσχας με το Φανάρι για το θέμα της υπαγωγής της Εσθονικής Εκκλησίας στο Οικουμενικό Πατριαρχείο προ δεκαετίας, τον περιορισμένο αριθμό των ρώσων μοναχών στο Αγιο Ορος και τη δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου επί της Διασποράς. Πρέπει επίσης να καταγραφεί η διένεξη του Πατριαρχείου Μόσχας με το Πατριαρχείο Ρουμανίας λόγω της ίδρυσης απ’το τελευταίο τριών ρουμανικών επισκοπών στην Βεσσαραβία που οι ρώσοι επιμένουν να θεωρούν ρωσικό εκκλησιαστικό έδαφος. Ως σημαντικότερο γεγονός του 2007 θεωρήθηκε από τη Ρωσική Εκκλησία η επίσημη συμφωνία επανένωσης της Υπερορίου Ρωσικής Εκκλησίας (ROCOR) με το Πατριαρχείο Μόσχας, που επιτεύχθηκε με δυναμική συνδρομή του ρώσου προέδρου Βλ. Πούτιν και που θα ολοκληρωθεί εντός του προσεχούς έτους.

Στο χώρο του πανορθοδόξου διαλόγου με τους Ρωμαιοκαθολικούς, πρέπει να σημειωθεί η κοινοποίηση της επίσημης θέσης του Βατικανού και του Πάπα Βενέδικτου ις,΄ σύμφωνα με την οποία η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι μεν «αυθεντική» Εκκλησία, αλλά παρουσιάζει μια σημαντική «ατέλεια», καθότι δεν αναγνωρίζει το παπικό πρωτείο.

Παρά την δυσμενή έναντι των Ορθοδόξων παπική τοποθέτηση, πραγματοποιήθηκε τρείς μήνες αργότερα στη Ραβέννα της Ιταλίας η 10η συνάντηση της διεθνούς Μικτής Επιτροπής για το Θεολογικό Διάλογο μεταξύ της Ορθόδοξης και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, που κατάληξε στην υιοθέτηση κοινού θεολογικού κειμένου που θα αποτελέσει τη βάση για τον περαιτέρω διάλογο. Οι εργασίες της επιτροπής δεν ήταν απαλλαγμένες από δυσκολίες αν κρίνει κανείς απ’τη στάση της αντιπροσωπείας της Ρωσικής Εκκλησίας, που απεχώρησε απ’τη συνεδρία και αργότερα δήλωσε πως το κοινό κείμενο δεν μπορεί να θεωρηθεί έγκυρο καθότι συντάχθηκε απουσία του εκπρόσωπου «του μεγαλύτερου ορθόδοξου πατριαρχείου» και πρέπει να επανεξετασθεί από θεολόγους και ιστορικούς λόγω των ιστορικών «ανακριβειών» που περιέχει. Η Ρωσική Εκκλησία, όπως άφησαν πρόσφατα να εννοηθεί τόσο ο ρώσος Πατριάρχης Αλέξιος όσο και άλλοι αξιωματούχοι της, ίσως εξετάσει το ενδεχόμενο αποχής από τον πανορθόδοξο διάλογο με τους Ρωμαιοκαθολικούς μέχρις ότου λυθούν οι διαφορές της με α) άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες, και β) με το Βατικανό λόγω της αριθμητικής αύξησης των Ρωμαιοκαθολικών Επισκοπών επί ρωσικού εδάφους κατά τα τελευταία έτη.